قیاس کاملقیاس کامل، به‌معنای قیاس بدیهی الانتاج و بی نیاز از اثبات است. ۱ - توضیح اصطلاحقیاس از نظر بدیهی و بیّن بودن انتاج، یا غیر بیّن و غیر بدیهی بودن آن، به قیاس کامل و غیر کامل تقسیم می‌شود. قیاسی که انتاج آن بیّن باشد "قیاس کامل" نامیده می‌شود. ۲ - دیدگاه خواجه طوسیاساس الاقتباس، قیاس کامل و غیر کامل را چنین شرح می‌دهد: "کامل آن بُوَد که به نفس خود بیّن بُوَد. و غیر کامل آن بُوَد که محتاج به بیانی بُوَد". ۳ - دیدگاه علامه حلیالجوهر النضید قیاس کامل را به بیّن الانتاج تعریف کرده و بعض ضروب شکل اول، مثل ضربی که صغرای آن موجبه فعلیه باشد، مثال آورده، و غیر کامل را قیاسِ محتاجِ بیان دانسته و بعض دیگر از ضروب شکل اول، مثل ضربی که صغرای آن ممکنه یا سالبه مرکبه باشد، و همچنین سه شکل دیگر اَشکال اربعه را به عنوان مثال آورده است. [۳]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۱۱.
۴ - دیدگاه بغدادی و بوعلیابوالبرکات بغدادی در "الکتاب المعتبر" همچون بوعلی در کتاب منطق اشارات (جزء اول جلد سوم) و کتاب نجات، ملاک کامل یا غیر کامل بودن قیاس را ترتّب نتیجه به نحو لزوم بیِّن اوّلی یا غیر اوّلی دانسته، و شکل اول (به نحو مطلق) را مصداق قیاس کامل دانسته و سایر اَشکال اربعه را قیاس غیر کامل دانسته است که به واسطه برهان خلف و عکس و افتراض تبیین می‌شوند. [۵]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۱۵۲.
[۶]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۸۱.
[۷]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۴۶۹.
[۸]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۳، ص۲۱۰-۲۱۲.
۵ - دیدگاه حاجی سبزواریحاجی سبزواری در شرح منطق منظومه، در تفکیک قیاس کامل و غیر کامل، لزوم بیّن یا غیر بیّن بودن را ملاک قرار داده و شکل اول (به نحو مطلق) را مصداق قیاس کامل دانسته و سایر اَشکال اربعه را قیاس غیر کامل دانسته است. ۶ - دیدگاه مظفردر کتاب المنطق قیاسی کامل دانسته شده که انتاج قیاس، متوقف بر انضمام مقدمه خارجی نباشد و برای قیاس غیر کامل، قیاس مساوات را مثال زده است. بعضی منابع منطقی (مثل کتاب المنطق، ذیل ضروب شکل اول قیاس اقترانی)، در معنایی کاملاً متفاوت، قیاس کامل را قیاسی دانسته‌اند که منتج محصورات اربعه (موجبه کلیه، موجبه جزئیه، سالبه کلیه، سالبه جزئیه) باشد. (از میان اَشکال اربعه، تنها شکل اول واجد این ویژگی است). [۱۱]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۱۰.
[۱۲]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۵۵.
۷ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. ۸ - پانویس
۹ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس کامل»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۳۰. |